Czy praktyka organów podatkowych, polegająca na gromadzeniu i przetwarzaniu danych osobowych zarówno stron, jak i ich pełnomocników, jest zgodna z obowiązującymi przepisami? Wątpliwości co do tego wyraził Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej. Do jego stanowiska przychylił się również Minister Sprawiedliwości, który skierował wystąpienie w tej sprawie do Ministra Finansów.
Źródło problemu
Minister Sprawiedliwości zwrócił się do Ministra Finansów w sprawie praktyki organów podatkowych, polegającej na gromadzeniu danych osobowych nie tylko stron postępowania, ale także ich pełnomocników w aktach prowadzonego przez te organy postępowania. Z prośbą do Ministra Sprawiedliwości zwrócił się adw. Andrzej Zwara, Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej. Podstawą do działania podjętego przez Prezesa NRA była informacja, którą otrzymał od jednego z adwokatów, o przebiegu postępowania przed organami podatkowymi, w którym reprezentował on swojego mandanta. W toku tego postępowania, do materiałów zgromadzonych w aktach sprawy zostały dołączone wydruki z systemu POLTAX. Obejmowały one dane osobowe oraz dotyczące działalności gospodarczej adwokata, takie jak datę urodzenia, imiona rodziców oraz adres zamieszkania. Adwokat ten, poza reprezentowaniem swojego mocodawcy, w sprawie którego toczyło się to postępowanie, nie pełnił w nim żadnej innej roli. Nie toczyło się także w owym czasie żadne postępowanie podatkowe dotyczące ów adwokata.
Zdaniem Prezesa NRA
Zdaniem Prezesa NRA, Opisane powyżej zdarzenie pozwala wyodrębnić trzy istotne zagadnienia, mianowicie kwestię ochrony danych osobowych obywateli, które stanowią tzw. dane wrażliwe, zakres swobody organów administracji publicznej w gromadzeniu i przetwarzaniu tych danych, oraz prawidłowość wykonywania zawodu adwokata jako zawodu zaufania publicznego, w ramach którego świadczona jest pomoc prawna innym podmiotom. Prezes NRA wskazuje jednocześnie, że o wadze tych zagadnień świadczy to, że regulacje każdego z nich zawarte zostały w Konstytucji RP.
Ponadto, w piśmie do Ministra Sprawiedliwości podniesiona została ważność informacji we współczesnym społeczeństwie. Prezes NRA wskazał, że nabiera ona coraz większego znaczenia jako samodzielne dobro niematerialne. Sprawia to, że możliwości pozyskiwania danych, ich gromadzenia oraz przetwarzania są nieporównanie większe, niż miało to miejsce kiedykolwiek wcześniej. Zakres informacji, które mogą podlegać temu obrotowi, obejmuje także dane szczególnie wrażliwe, bowiem odnoszące się do identyfikacji danej osoby oraz dotyczące fundamentalnych dziedzin życia, jak stosunki prywatne, rodzinne czy majątkowe. Powoduje to, że z jednej strony wyłania się problem sprawnego i dostosowanego do potrzeb współczesnego społeczeństwa i państwa obrotu informacją, z drugiej zagadnienie jej treści, która może obejmować wiedzę o szerokich aspektach życia prywatnego każdego człowieka. W konsekwencji, ochrona takiej informacji stanowić będzie w istocie ochronę życia prywatnego danej osoby.
Prezes NRA wskazał również, że zgodnie z art. 7 Konstytucji, organy administracji publicznej mają obowiązek działać na podstawie i w granicach prawa.
W piśmie do Ministra Sprawiedliwości wskazane zostało, że nie może budzić najmniejszej wątpliwości zasadność pozyskiwania i przetwarzania w ramach jakiegokolwiek postępowania prawnego danych osoby lub podmiotu, który jest stroną tego postępowania, w zakresie niezbędnym dla prawidłowego jego przeprowadzenia. Jednak sytuacja pełnomocnika strony w danym postępowaniu wydaje się być zgoła odmienna. Wynika to z faktu, że o ile strona postępowania jest uwikłana w dane postępowanie ze względu na treść odpowiednich norm prawnych, które wprost odnoszą się do jej sytuacji prawnej, o tyle w przypadku pełnomocnika jedynym stosunkiem, który go z tym postępowaniem łączy jest stosunek pełnomocnictwa. Istotna jest również rola, jaką pełni pełnomocnik w postępowaniu. Działa on przecież w interesie strony i na jej rzecz.
Prezes NRA wskazał również, że to właśnie przez wzgląd na tę rolę ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie szeregu gwarancji dla adwokata w związku z wykonywaniem przez niego zawodu. Jako przykłady tych gwarancji wskazana została instytucja tajemnicy adwokackiej (art. 6 prawa o adwokaturze), służąca przede wszystkim ochronie interesów mocodawcy adwokata i możliwości nieskrępowanego, aczkolwiek pozostającego w pełni w granicach prawa, działania pełnomocnika oraz szczególny status adwokata, który podczas i w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych korzysta z ochrony prawnej podobnie jak sędzia i prokurator (art. 7 ust. 1 prawa o adwokaturze).
Powyższe okoliczności stanowiły podstawę skierowania pisma do Ministra Sprawiedliwości. Prezes NRA doszedł bowiem do wniosku, że wszelkie próby działania organów administracji państwowej poza wyznaczonymi przez przepisy prawa kompetencjami, czy też w ich ramach ale wykorzystując je w sposób instrumentalny, prowadzą do powstania sytuacji, w której zasadnie można podnosić pytanie o cel, sens i prawidłowość podejmowania tego rodzaju czynności. Zdaniem Prezesa NRA, w niektórych przypadkach, działania takie mogą stanowić zagrożenie także i dla właściwego świadczenia pomocy prawnej.
Reakcja Ministra Sprawiedliwości
Minister Sprawiedliwości w pełni podzielił stanowisko Prezesa NRA i skierował w dniu 7 listopada 2014 r. wystąpienie do Ministra Finansów.
Uzupełniając stanowisko Prezesa NRA, Minister Sprawiedliwości wskazał na okoliczności, w których przetwarzane mogą być dane osobowe, wymienione w art. 23 ust. 1 ustawy o ochronie danych osobowych. Zdaniem Ministra, w przypadku pełnomocnika ustanowionego zgodnie z przepisami Ordynacji podatkowej nie można mówić, że pełnomocnik wyraził zgodę na przetwarzanie jego danych. Przetwarzanie jego danych nie jest również niezbędne dla zrealizowania uprawnienia lub spełnienia obowiązku wynikającego z przepisu prawa, ani nie jest niezbędne do wykonania określonych prawem zadań realizowanych dla dobra publicznego. W związku z powyższym Minister Sprawiedliwości uznał, że nie zachodzą żadne okoliczności, które pozwalałyby na przetwarzanie danych osobowych pełnomocnika strony.
Minister podkreślił również na wagę swobody wykonywania zawodu zaufania publicznego, związanego z reprezentowaniem interesu strony w jakimkolwiek postępowaniu. Nie może być w ona żaden sposób krępowana przez organy prowadzące to postępowanie, jeżeli zachowanie pełnomocnika nie narusza prawa.
W związku z tym, Minister Sprawiedliwości zwrócił się do Ministra Finansów o wnikliwe zbadanie przedstawionej sprawy, w tym pod kątem możliwości popełnienia przez pracowników organu podatkowego przestępstwa określonego w ustawie o ochronie danych osobowych. Wskazał również na powagę sprawy i konieczność podjęcia pilnych działań, w związku z niepokojącą praktyką organów podatkowych.
Teraz, pozostaje czekać na wyjaśnienie sprawy przez Ministra Finansów i zajęcie przez niego stanowiska w sprawie.
Masz pytania dotyczące tematu artykułu? Skontaktuj się z autorem.
Maciej Godyń
Radca Prawny
